In de kindertijd en adolescentie doorloop je een aantal ontwikkelingstaken waardoor je jezelf ontwikkeld tot een gezond en prettig functionerende volwassene. Hiervoor is het van belang dat de opvoedings- en omgevingsomstandigheden gunstig zijn. Naast primaire levensbehoeften zoals fysieke verzorging, dient er oog te zijn voor je psychologische en emotionele behoeften. Als deze behoeften voldoende worden ingevuld, ben je in staat een leven op te bouwen dat past bij je eigen wensen, fysieke, intellectuele en psychologische mogelijkheden. Uitdagingen en tegenslagen leiden tot gedachten, gevoelens en gedrag passend bij de situatie waarin je je bevindt en zorgen ervoor dat je dergelijke situaties goed op kan lossen of kan accepteren.
Wanneer men als kind geconfronteerd is geweest met ingewikkelde en ingrijpende situaties, waarin bovengenoemde behoeften onvoldoende zijn aangeboden, dan kunnen ineffectieve patronen van denken, voelen en handelen ontstaan. Dergelijke terugkerende patronen worden schema’s genoemd. Schema’s dragen sterk vastzittende overtuigingen over jezelf, de ander en de wereld in zich mee en leiden tot gevoelens, gedachten en gedrag dat een prettig leven in de weg staat.
Schema’s zijn in de kindertijd en adolescentie functioneel geweest om moeilijke situaties het hoofd te bieden, maar hebben op latere leeftijd een ongewenste uitwerking en staan gezond functioneren in de weg. Een voorbeeld van een schema is het schema “Verlating”. Er is een voortdurende angst voor verlating wat leidt tot ongezond gedrag ter voorkoming dat de angst bewaarheid wordt. Je maakt bijvoorbeeld je eigen behoeften ondergeschikt aan de wensen van je partner zodat hij/zij maar niet bij je weg gaat. Of je gaat afwijzend gedrag naar je partner vertonen waardoor de angst juist bevestigd wordt en je partner ook daadwerkelijk bij je weg gaat. Of je ontloopt de angst voor verlating door helemaal geen emotionele bindingen met anderen aan te gaan.
Er zijn meerdere schema’s waaraan men kan lijden. Met schematherapie is het mogelijk om deze oude, ingewikkelde, sterk vastzittende patronen te veranderen. Het is een therapie die goed aanslaat bij mensen die veel moeite hebben met het gevoelsmatig verwerken van informatie, het gedrag dat dit teweegbrengt en oproept, en de wisselwerking tussen eigen gedrag, de omgeving en de reactie van anderen. Schematherapie is een goed onderzochte en effectieve behandeling voor persoonlijkheidsproblematiek. Het leidt naast vermindering van psychische klachten tot bewustwording en begrip voor jezelf, tot prettiger functioneren in het contact met de omgeving en tot vergroting van het gevoel van welzijn.